Vijf afwijkende landsnam-en

Het is een piepkleine observatie, maar toch: er is één regio in Europa waar de landen (in het Nederlands) afwijkende namen hebben.

De namen van de meeste Europese landen eindigen in het Nederlands op -ië (met de varianten -ije en -je) of op -land (met de variant -rijk). Vrijwel de enige substantiële uitzonderingen zijn Portugal en Montenegro. Alle andere uitzonderingen zijn oftewel klein (Malta, Luxemburg, Monaco) of pas vrij onlangs tot land gebombardeerd (Kosovo, Oekraïne – de woordspeling in het geval van Kosovo is per ongeluk).

Maar er is één groep die ik nog niet heb genoemd, en dat zijn de landen met een naam op -en: Denemarken, Noorwegen, Zweden, Polen en Litouwen. En die liggen allemaal op een kluitje: óf ze delen een grens óf er ligt alleen een stukje Oostzee tussen.

Van links naar rechts: Zweden, Denemarken, Polen, de Russische exclave Kaliningrad en Litouwen. En heel veel Oostzee, natuurlijk.

Is dat toeval? Het zou kunnen. Maar het zijn, geloof ik, ook allemaal landen waar Nederland al in de Hanzetijd intensieve handelscontacten mee onderhield. Was er in die tijd soms een woordvormingsmechanisme werkzaam waardoor landsnamen op -en konden eindigen?

Een Engels etymologisch woordenboek geeft een hint: het Nederlandse Zweden (waar het Engelse Sweden aan ontleend schijnt te zijn; men sprak eerder van Swedeland) zou een derde naamval meervoud zijn van ‘Zweed’. Als verklaring voor Polen vind ik dat ook aannemelijk klinken, want dat land is eveneens genoemd naar zijn inwoners, niet omgekeerd.

Maar deze verklaring gaat voor de andere drie gevallen niet op. Denemarken heet niet ‘Denen’ en Noorwegen niet ‘Noren’. Die twee landen zijn niet (alleen) genoemd naar hun inwoners maar (vooral) naar hun ligging: Denemarken is de mark of marke, dat wil zeggen het grensgebied, waar de Denen wonen, Noorwegen was voor de Scandinaviërs de weg naar het noorden. (Er bestond ook een Oostweg, ergens in Rusland.) Maar waarom plakt het Nederlands dan -en achter die namen? Onder invloed van de naam ‘Zweden’ misschien?

Litouwen lijkt me nog weer een ander geval: dat zal wel via het Duitse Litauen een afgeleide zijn van Lietuva, de naam die de Litouwers zelf hanteren.

Kortom, misschien is het inderdaad gewoon toeval dat die vijf landen met namen op -en zo dicht bij elkaar liggen. Net zo toevallig als het feit dat Jemen ook op -en eindigt. (Dat komt van het Arabisch Jaman.) In dat geval is het helemaal een observatie van niks. Had je dit stukje nou maar niet gelezen!